Triệu chứng hen phế quản trẻ em cha mẹ cần phải biết

Hen phế quản là bệnh lý hô hấp mạn tính phổ biến ở trẻ em, gây ảnh hưởng xấu đến cuộc sống và có thể dẫn đến thay đổi chức năng hô hấp của trẻ về lâu dài nếu không được kiểm soát tốt. Vì vậy, cha mẹ cần hiểu rõ và nhận biết sớm các triệu chứng của bệnh ở trẻ để có biện pháp điều trị phù hợp và kịp thời nhất.

Tổng quan về bệnh hen phế quản trẻ em

Hen phế quản (còn gọi là hen suyễn) là bệnh lý đặc trưng bởi tình trạng viêm mạn tính của đường hô hấp. Tình trạng viêm này làm tăng phản ứng của phế quản với nhiều chất kích thích khác nhau, dẫn đến co thắt, phù nề và tăng tiết phế quản gây hẹp tắc đường thở.

Tỷ lệ mắc bệnh hen phế quản ở trẻ em đang có xu hướng tăng lên qua mỗi năm. Theo thống kê từ Bộ Y tế, cứ 20 năm, tỷ lệ mắc bệnh này ở trẻ lại tăng lên 2 – 3 lần. Không chỉ gây hao tốn tiền bạc cho chữa trị, hen phế quản còn là nguyên nhân hàng đầu khiến trẻ phải nghỉ học, nhập viện và nhập khoa cấp cứu.

Hen phế quản không thể chữa khỏi dứt điểm và các triệu chứng của bệnh có thể kéo dài đến khi trẻ trưởng thành. Tuy nhiên, nếu được phát hiện sớm, điều trị phù hợp và kịp thời, trẻ có thể hoàn toàn kiểm soát được các triệu chứng của bệnh và ngăn ngừa nguy cơ bệnh diễn biến nặng hơn. Vì vậy, cha mẹ cần theo dõi sức khỏe của trẻ để kịp thời phát hiện các triệu chứng của hen phế quản, giúp bảo vệ sức khỏe cho trẻ một cách tốt nhất.

Triệu chứng hen phế quản ở trẻ em

Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh hen phế quản ở trẻ em khá đa dạng. Trẻ có thể gặp phải một trong các biểu hiện phổ biến sau:

Ho dai dẳng, đặc biệt là về đêm

Ho là phản xạ của cơ thể nhằm tống các chất gây kích thích đường hô hấp như chất tiết, vi sinh vật, dị vật, khói, bụi, phấn hoa,… ra ngoài. Ho có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau như cảm lạnh, nhiễm khuẩn xoang mũi,… và trong đó có hen phế quản.

Trẻ bị hen phế quản thường ho tái phát hoặc dai dẳng và thường đi kèm với những đợt khó thở, khò khè. Ho thường xảy ra về đêm khi trẻ ngủ, ho theo mùa, ho khi trẻ gắng sức, khi khóc, khi cười mà không do bệnh nhiễm trùng đường hô hấp nào khác hoặc khi trẻ tiếp xúc với chất kích thích đặc hiệu gợi ý hen.

Ho đôi khi là dấu hiệu duy nhất của bệnh hen phế quản ở trẻ. Một số trẻ mắc bệnh hen chỉ biểu hiện bằng những cơn ho về đêm mà không hề có triệu chứng gợi ý nào khác và ban ngày trẻ hoàn toàn bình thường. Điều này có thể khiến các bậc phụ huynh bỏ sót dấu hiệu này và không phát hiện được bệnh sớm.

Khò khè

Khò khè là tiếng rít hay âm thanh không bình thường phát ra khi trẻ thở. Ở trẻ bị hen phế quản, tình trạng viêm, phù nề và co thắt khiến đường thở bị thu hẹp lại, dẫn đến khi không khí lưu thông qua sẽ tạo nên âm thanh khò khè.

Khò khè là một trong những dấu hiệu điển hình của bệnh hen phế quản. Cha mẹ thường nghe được tiếng khò khè ở trẻ khi trẻ thở ra và nếu tình trạng hen nặng, tiếng khò khè có thể nghe được trong cả hai thì thở ra và hít vào của trẻ.

Hiện tượng khò khè trong hen thường tái phát nhiều lần, xảy ra trong lúc trẻ ngủ hoặc khi có các yếu tố khởi phát như gắng sức, cười, khóc, tiếp xúc với khói bụi, khói thuốc lá,…

Tuy nhiên, các bệnh đường hô hấp khác ở trẻ nhỏ cũng có thể gây ra hiện tượng khò khè. Vì vậy, cha mẹ cần lưu ý đưa trẻ đi khám sớm khi có hiện tượng này để được chẩn đoán chính xác nhất.

Khó thở

Đường thở bị thu hẹp do phù nề, co thắt có thể gây ra hiện tượng khó thở ở trẻ mắc bệnh hen phế quản. Trẻ thường bị khó thở khi gắng sức, cười, khóc.

Để phát hiện ra trẻ đang cảm thấy khó thở đôi khi có thể gặp khó khăn, đặc biệt là ở những trẻ còn nhỏ. Cha mẹ có thể nhận biết được triệu chứng này khi trẻ nói rằng trẻ không thở được hoặc nhận thấy trẻ thở nhanh hơn, sâu hơn, cơ ở cổ và lồng ngực của trẻ bị co kéo, cánh mũi phập phồng.

Đau tức ngực

Đau và tức ngực xảy ra khi đường thở bị thu hẹp khiến việc đưa không khí vào phổi gặp khó khăn. Điều này sẽ khiến cho ngực trẻ có cảm giác căng, tức.

Trẻ nhỏ thường không nhận biết được cảm giác đau ngực mà thường chỉ các trẻ lớn mới có thể nói cho cha mẹ biết trẻ có đang bị tức ngực hay không. Đôi khi, trẻ có thể nói rằng bé bị đau bụng hoặc xoa bụng hay ngực.

Giảm hoạt động thể lực

Trẻ em bị hen phế quản thường hay cảm thấy mệt mỏi, không thể chạy nhảy, chơi đùa, cười như những trẻ khác và cảm thấy mau mệt khi đi bộ, thường đòi cha mẹ ẵm bồng.

Ngoài ra, bệnh hen phế quản ở trẻ em còn có thể gây ra các triệu chứng khác như:

• Khó ngủ do khó thở, ho hoặc thở khò khè.
• Những cơn ho hoặc thở khò khè trở nên nặng hơn khi trẻ bị cảm lạnh hoặc cúm.
• Trẻ chậm hồi phục hoặc bị viêm phế quản sau nhiễm trùng đường hô hấp.

Không phải tất cả trẻ em đều có các triệu chứng hen phế quản giống nhau. Trẻ có thể có tất cả các triệu chứng hoặc chỉ có một vài triệu chứng. Các triệu chứng này có thể trở nên tốt hơn hoặc tồi tệ hơn theo thời gian và thường nặng hơn vào thời điểm ban đêm, sáng sớm, khi trẻ gắng sức hoặc tiếp xúc với các tác nhân gây khởi phát cơn hen như lông vật nuôi, phấn hoa, ẩm mốc, bụi, khói thuốc, hóa chất, thức ăn,…

Khi nào cần đưa trẻ đi khám ngay?

Hen phế quản nếu không được phát hiện sớm, điều trị và kiểm soát tốt có thể gây ra rất nhiều biến chứng cho sức khỏe của trẻ như nhiễm khuẩn phế quản, xẹp phổi, tràn khí màng phổi, suy hô hấp, ngừng hô hấp, thậm chí gây nguy hiểm đến tính mạng.

Chính vì vậy, nếu cha mẹ phát hiện trẻ có các dấu hiệu, triệu chứng nghi ngờ hen phế quản, bạn cần đưa trẻ đến thăm khám tại các cơ sở y tế càng sớm càng tốt để chẩn đoán chính xác bệnh và được bác sĩ tư vấn phác đồ điều trị phù hợp.

Đặc biệt, nếu trẻ có một trong các biểu hiện của cơn hen nặng dưới đây, cha mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức để được cấp cứu kịp thời, tránh các sự cố đáng tiếc có thể xảy ra:

• Các triệu chứng ít hoặc không thuyên giảm sau khi đã dùng thuốc xịt cắt cơn hoặc không có sẵn thuốc cắt cơn.
• Trẻ cảm thấy rất khó thở, phải ngồi dậy để thở.
• Có hiện tượng co kéo vùng xung quanh xương sườn và cổ khi thở.
• Trẻ không thể nói một cách thoải mái hoặc hoàn thành các câu mà không bị hụt hơi.
• Cánh mũi phập phồng.
• Tím tái vùng da môi hay đầu ngón tay.

Chăm sóc trẻ bị hen phế quản như thế nào?

Hen phế quản là một bệnh mạn tính, đòi hỏi phải liên tục theo dõi, điều trị trong nhiều tháng, nhiều năm. Vì vậy, cha mẹ và trẻ cần kiên trì và nghiêm túc thực hiện phác đồ điều trị và dự phòng của bác sĩ để đạt hiệu quả kiểm soát hen tốt nhất, ngăn ngừa các biến chứng có thể xảy ra.

Xử trí cơn hen cấp tại nhà

Cơn hen phế quản ở trẻ em đặc trưng bởi các dấu hiệu như khò khè, khó thở, ho dữ dội, nặng ngực, phải ngồi dậy để thở, quấy khóc, không thể nói được câu dài,… Các dấu hiệu này thường xuất hiện một cách đột ngột, thường là sau một yếu tố kích thích như gắng sức, tiếp xúc với các chất gây dị ứng (như bụi, phấn hoa, thuốc, thức ăn,…), thay đổi thời tiết hay nhiễm virus hô hấp.

Khi nhận thấy trẻ có các dấu hiệu của cơn hen cấp, việc đầu tiên cha mẹ cần làm là đưa trẻ tránh xa những yếu tố kích thích khởi phát cơn hen và để trẻ ngồi ở nơi thoáng đãng. Sau đó, cần cho trẻ sử dụng thuốc giãn phế quản tác dụng nhanh đã được bác sĩ kê đơn và hướng dẫn sử dụng khi điều trị tại nhà để cắt cơn khó thở cấp:

• Xịt họng thuốc giãn phế quản tác dụng nhanh 2 nhát/lần.
• Theo dõi các triệu chứng của trẻ xem trẻ có dễ thở hơn không, có giảm ho, giảm khò khè, bớt tức ngực hơn hay không?
• Sau 20 phút, nếu cơn hen không giảm thì lặp lại xịt họng lần 2.
• Tiếp tục theo dõi, nếu 20 phút nữa mà các triệu chứng vẫn không giảm thì lặp lại xịt họng lần 3 rồi nhanh chóng đưa trẻ đến bệnh viện để cấp cứu.

Để hạn chế những nguy hiểm mà cơn hen phế quản cấp có thể gây ra, trẻ cần mang theo thuốc cắt cơn bên mình dù ở bất cứ nơi nào, ngay cả khi bệnh hen đã được kiểm soát.

Điều trị dự phòng

Điều trị dự phòng hen phế quản trẻ em nhằm mục đích kiểm soát hoàn toàn các triệu chứng của bệnh, duy trì chức năng hô hấp bình thường và cải thiện chất lượng cuộc sống của trẻ, giúp trẻ có thể sinh hoạt, học tập, vui chơi bình thường như những trẻ khác.

Thuốc điều trị dự phòng chỉ được ngừng sử dụng hoặc thay đổi liều bởi các bác sĩ chuyên khoa. Vì vậy, trong quá trình sử dụng thuốc, cha mẹ và trẻ cần tuân thủ đúng hướng dẫn của bác sĩ, đưa trẻ đi tái khám đúng hẹn và không được tự ý ngưng thuốc ngay cả khi bệnh hen của trẻ có vẻ đã khá hơn.

Chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt

Bên cạnh việc sử dụng thuốc theo hướng dẫn của bác sĩ, cha mẹ cũng cần chú ý đến chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt của trẻ để góp phần kiểm soát bệnh hen tốt hơn cũng như nâng cao sức khỏe cho trẻ:

➤ Xây dựng chế độ ăn uống khoa học cho trẻ

Cùng với việc điều trị hen, chăm sóc về dinh dưỡng cho trẻ mắc bệnh hen phế quản cũng vô cùng quan trọng và cần thiết để nâng cao sức khỏe, hỗ trợ quá trình điều trị hen và giúp trẻ phát triển tốt về mọi mặt.

Trẻ cần được bổ sung đầy đủ các chất dinh dưỡng, đặc biệt là thực phẩm chứa nhiều vitamin C, vitamin E (rau xanh, cà rốt, bưởi, cam,…), thực phẩm chứa nhiều acid béo Omega 3 (cá hồi, cá thu, các loại hạt, dầu Omega 3,…) để nâng cao sức đề kháng và tăng cường chức năng hô hấp của trẻ.

Trẻ bị hen phế quản không cần phải ăn kiêng. Tuy nhiên, cha mẹ nên hạn chế cho trẻ ăn các loại thức ăn dễ gây dị ứng và khởi phát cơn hen (hải sản, lòng trắng trứng,…), một số loại ngũ cốc, hạt quả (bột mì, đậu phộng, đậu nành,…), thực phẩm chứa nhiều sulfite (thức ăn đóng hộp, thực phẩm đông lạnh, thực phẩm ngâm chua,…),…

➤ Tránh các tác nhân gây khởi phát cơn hen

Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với các tác nhân kích thích gây khởi phát hen là một trong những biện pháp tốt nhất để làm giảm khả năng lên cơn hen phế quản. Dưới đây là một số biện pháp mà bạn có thể tham khảo:

• Giữ không gian sinh hoạt của trẻ luôn sạch sẽ: Dọn dẹp nhà cửa thường xuyên, đặc biệt là phòng ngủ của trẻ.
• Không để trẻ tiếp xúc với khói thuốc: Không hút thuốc lá trong nhà và ở nơi gần trẻ.
• Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với lông vật nuôi: Nếu trẻ bị dị ứng với lông động vật, bạn cần tránh nuôi thú cưng trong nhà, tránh để trẻ chơi với vật nuôi và không cho thú cưng vào phòng của trẻ.
• Tránh để trẻ tiếp xúc với các chất hóa học dễ gây kích ứng: Không để các chất nặng mùi trong nhà, ví dụ như chất tẩy rửa. Tránh dùng các loại thuốc xịt dễ gây kích ứng cho trẻ như nước hoa xịt phòng, thuốc xịt muỗi, côn trùng.
• Tránh để trẻ hoạt động gắng sức: Duy trì mức hoạt động của trẻ ở mức bình thường, cho trẻ chơi những môn thể thao nhẹ nhàng, vừa sức, tránh các hoạt động quá sức có thể khiến cho tình trạng cơn hen phế quản nặng nề hơn.
• Tránh xa không khí lạnh: Giữ ấm cho trẻ khi thời tiết thay đổi và đeo khẩu trang cho trẻ khi ra ngoài.

➤ Tái khám định kỳ

Trẻ bị hen phế quản cần được thăm khám định kỳ mỗi 1 – 3 tháng ngay cả khi bệnh hen đã được kiểm soát tốt. Nếu có cơn hen cấp, trẻ cần được đưa đi tái khám trong vòng 2 – 4 tuần sau khi đã điều trị cắt cơn.

Bạn cần cho trẻ đi tái khám theo đúng lịch hẹn của bác sĩ để theo dõi diễn biến bệnh, đánh giá hiệu quả điều trị hiện tại và thay đổi phác đồ điều trị phù hợp nếu cần thiết để kiểm soát bệnh cho trẻ một cách tốt nhất.

Trên đây là các thông tin về triệu chứng hen phế quản ở trẻ em. Hy vọng bài viết trên đã cung cấp cho các bậc phụ huynh thêm nhiều kiến thức bổ ích về bệnh lý này để bảo vệ sức khỏe cho con em mình.

Tài liệu tham khảo:

• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/childhood-asthma/symptoms-causes/syc-20351507
• http://www.benhvien103.vn/huong-dan-cham-soc-tre-hen-phe-quan/
• http://vilaphoikhoe.kcb.vn/wp-content/uploads/2018/08/HD-DTri-hen-tre-em-Phe-duyet.pdf