Nhận biết dấu hiệu khởi phát của đột quỵ não

Thời kỳ khởi phát của tai biến mạch máu não, đau đầu mang tính chất kỳ dị, khác hẳn với những lần đau đầu thường ngày và thường kèm theo những rối loạn tâm thần mà dân gian mê tín cho là “nói gở”. Đối với tắc mạch não, định khu đau đầu thường ở chỗ não thường liên quan đến vị trí tắc nghẽn mạch ở khu vực đó. Tiếp theo đau đầu, đột quỵ xuất hiện.

Các giai đoạn tiến triển của đột quỵ não

Phồng động mạch não.

Đột quỵ não tiến triển qua ba giai đoạn: giai đoạn bùng lên của những yếu tố bệnh lý thuận lợi cho tai biến xuất hiện như tăng huyết áp, bệnh tim, đái tháo đường, tăng lipid máu; Quá trình tiến triển tiếp theo của thiếu máu não tạm thời; Nhồi máu não hoàn toàn do nghẽn tắc hoặc chảy máu não. Đau đầu đều có thể xuất hiện trong các giai đoạn này.

Đau đầu trong nhồi máu não

Cơ chế phát sinh đau đầu là do tắc động mạch lớn. Nói chung, đau đầu có đặc điểm là dai dẳng hơn trong cơn thiếu máu não tạm thời.

Đau đầu do tắc động mạch não sau khu trú ở vùng quanh một hoặc hai mắt và cũng thường thấy ở vùng chẩm.

Đau đầu do huyết khối động mạch thường khu trú ở hai bên vùng chẩm, hiếm thấy ở một bên, lan tỏa ra toàn bộ đầu như vòng đai mũ.

Đau đầu ở bệnh nhân huyết khối động mạch sống, đôi khi dễ nhầm với đau đầu từng chuỗi, đau đầu thường tập trung xung quanh mắt và triệu chứng thần kinh khu trú có thể không rõ ràng. Đau đầu như đốt cháy, ép hoặc nhói. Khám có thể phát hiện được thêm đau ở một bên vùng chẩm và các dấu hiệu của nhồi máu tủy bên.

Phồng động mạch não

Thường biểu hiện ở tuổi 30-65, tỷ lệ mắc bệnh ở nam và nữ gần như nhau. Không phải tất cả phồng động mạch đều có biểu hiện lâm sàng mà chỉ có một tỷ lệ rất nhỏ. Phồng động mạch có đường kính nhỏ hơn 5mm không gây ra triệu chứng, nhưng phồng động mạch có đường kính từ 3cm có thể bắt đầu gây nên triệu chứng về áp lực sọ não như một khối phát triển, u. Khi phồng động mạch giãn rộng thì nguy cơ vỡ mạch sẽ tăng lên.

Bệnh nhân phồng động mạch thường có tiền sử khỏe mạnh và đột nhiên nhức đầu ghê gớm như đau cháy sau một gắng sức như trong khi giao hợp, rặn đại tiện hoặc hoạt động thể lực mạnh mẽ. Đau thường lan ra toàn đầu, nhưng có lúc đau tăng hơn ở vùng chẩm, lan nhanh xuống cổ, gáy, cứng cổ, có thể lan tới lưng và chi dưới. Tình trạng đau dữ dội kéo dài vài giờ nhưng đau đầu trầm trọng có thể dai dẳng tới 3-15 ngày. Bệnh nhân thấy sợ ánh sáng, vận động mắt đau và thường phải cố gắng giữ yên tĩnh, sợ làm bất cứ một vận động nhỏ nào. Các triệu chứng khác kèm theo thường là rối loạn ý thức, kích thích màng não, các rối loạn hệ thần kinh thực vật, các triệu chứng thần kinh khu trú (liệt nửa người…) và rối loạn thị giác.

Có khoảng 20% bệnh nhân có đau đầu báo hiệu trước vài ngày hoặc vài tuần trước khi vỡ mạch. Các triệu chứng phát sinh ra do thấm mạch hoặc giãn nở phồng động mạch.

Giãn phồng động mạch cảnh trong có thể gây sụp mi mắt trên do liệt dây thần kinh III và đôi khi đau ở mắt nên có thể nhầm triệu chứng này với Migraine thể liệt mắt hoặc trường hợp liệt dây III do đái tháo đường. Tuy nhiên có thể phân biệt: Migraine thể liệt mắt có cơn xảy ra nhiều lần, lại hồi phục sau cơn đau đầu và chụp động mạch cảnh với kết quả bình thường; phân biệt liệt mắt do đái tháo đường bằng dấu hiệu đồng tử còn phản ứng. Trong những trường hợp thấm mạch nhẹ của phồng động mạch thường không gây đau đầu nặng, kéo dài và không có những triệu chứng sợ ánh sáng và cứng gáy phối hợp.

Tắc mạch máu não

Dị dạng động mạch não

Là những khuyết tật bẩm sinh bất thường của các huyết quản nối hệ động mạch với tĩnh mạch, hay xảy ra ở nam gấp 2 lần nữ.

Dị dạng động – tĩnh mạch não hay biểu hiện các triệu chứng ở người trẻ hơn là phồng động mạch não (thường ở giữa tuổi 10 – 40 mà cao nhất là ở tuổi 20). Có tới 90% dị dạng động – tĩnh mạch não giữa và khoảng 10% ở nhân xám trung ương, thân não hoặc tiểu não.

Khoảng 60% trường hợp xuất hiện ban đầu là chảy máu. Ở đây, chảy máu là thứ phát sau vỡ một tĩnh mạch nhỏ vào khoang dưới nhện (khoang ở dưới màng não) và trong mọi trường hợp như là một quy luật, thường không liên quan đến gắng sức. Bệnh nhân đau đầu đột ngột, nặng ở một bên, lú lẫn (rối loạn tâm thần) và có triệu chứng rối loạn thần kinh. Chảy máu tái phát ở 10% bệnh nhân.

Có khoảng 10% trường hợp biểu hiện ban đầu của dị dạng động – tĩnh mạch não là đau đầu thường xuyên do chảy máu nhỏ, thường đau đầu khu trú ở vùng có dị dạng. Ở những bệnh nhân có bẩm chất Migraine, đau đầu thường có báo cơn thì có thể hướng tới Migraine.

Những tín hiệu sớm và khởi phát đột quỵ não, nhất là cảm giác đau đầu xuất hiện ở thời điểm trước và ngay lúc vừa xảy ra tai biến là kết quả của nhiều công trình nghiên cứu trên thế giới về dự phòng đột quỵ não.

Bởi vậy, nhận biết được những tín hiệu khởi phát của từng loại tai biến có thể giúp các thầy thuốc ở tuyến y tế cơ sở cũng như người bệnh và gia đình họ, ở mức độ nào đó có thể định hướng được loại tai biến sắp và đang ập tới để nhanh chóng xử trí ban đầu rồi đưa ngay người bệnh đến cơ sở y tế có chuyên khoa hồi sức cấp cứu gần nhất. Lúc này cần có chỉ định thận trọng của bác sĩ về phương thức vận chuyển bệnh nhân để tránh gây trầm trọng thêm quá trình diễn biến của bệnh.

PGS. Vũ Quang Bích