Dấu hiệu nhận biết và cách chăm sóc khi trẻ bị sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết ở trẻ em là căn bệnh gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ nhỏ và nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm về đường hô hấp và đặc biệt có thể dẫn đến tử vong. Vì vậy, các bậc cha mẹ cần nắm rõ những dấu hiệu nhận biết của bệnh cũng như cách xử lý kịp thời để tránh gặp những biến chứng nguy hiểm.

Dấu hiệu nhận biết sốt xuất huyết ở trẻ em

Dấu hiệu nhận biết và diễn tiến bệnh sốt xuất huyết của mỗi trẻ ở mỗi giai đoạn là khác nhau. Ban đầu bệnh khởi phát khá đột ngột và diễn biến bệnh nhanh chóng từ nhẹ đến nặng qua ba giai đoạn: giai đoạn sốt, giai đoạn nguy hiểm và giai đoạn hồi phục.

Dấu hiệu bệnh thường gặp ở trẻ lớn là trẻ đang chơi khỏe mạnh thì đột ngột sốt cao, uống thuốc sốt có bớt nhưng sau đó sốt trở lại.

Giai đoạn sốt

Sốt là biểu hiện điển hình và luôn xảy ra lúc bệnh khởi phát. Thông thường khoảng 2 ngày đầu, trẻ có biểu hiện sốt đột ngột và sốt cao khoảng 39 – 40 độ, sờ vào trán trẻ thấy nóng ran. Biểu hiện sốt liên tục kéo dài 2-7 ngày kèm theo triệu chứng: đau bụng (thường là đau vùng rốn hoặc bên phải rốn), nôn trớ, phình bụng. Việc dùng thuốc hạ sốt cũng không giảm thiểu bệnh tình

Một số triệu chứng điển hình khác dễ nhận thấy khi bị sốt xuất huyết ở giai đoạn đầu:

• 2 ngày đầu, trẻ có thể kèm theo một số triệu chứng như đau đầu, biếng ăn, mệt mỏi, nhức mỏi cơ giống như cảm cúm, triệu chứng ho, sổ mũi, hắt hơi dễ bị nhầm lẫn với bệnh lý khác về đường hô hấp
• Sau đó có thể có một số dấu hiệu như biểu hiện xuất huyết ở da (nổi mẩn, phát ban dưới da (thể nhẹ), xuất hiện nốt xuất huyết), chảy máu mũi hoặc chảy máu răng, ói ra máu, đi tiểu phân đen dễ bị nhầm lẫn với bệnh lý về đường tiêu hóa

Nếu đi xét nghiệm máu ở giai đoạn sốt thì kết quả thường không phản ánh rõ ràng. Cụ thể là dung tích hồng cầu (Hematocrit) đa số là bình thường, số lượng tiểu cầu bình thường hoặc giảm dần, trong khi đó lượng bạch cầu thường giảm.

Giai đoạn nguy hiểm

Từ ngày thứ 3 đến ngày thứ 7 bệnh bắt đầu khởi phát và bước vào giai đoạn nguy hiểm với các triệu chứng sốc: trẻ bứt dứt, vật vã, lừ đừ mệt mỏi, trẻ có những cơn đau bụng dữ dội; tay, chân lạnh; da trẻ đổi màu, trở nên bầm bầm, môi xám lại, tiểu ít. Trẻ bắt đầu có biểu hiện khát nước, đây là hội chứng choáng do xuất huyết nội tạng gây mất máu, huyết áp kẹt (huyết áp tối đa và tối thiểu cách nhau dưới 20 mmHg), tụt huyết áp hoặc không thể đo được huyết áp. Nếu không được cấp cứu và điều trị kịp thời có thể dẫn đến tử vong.

Biểu hiện của sốt xuất huyết ở trẻ vào giai đoạn này có thể còn sốt hoặc đã thuyên giảm, trẻ bị thoát huyết tương (Lượng huyết tương trong máu thoát ra ồ ạt khiến bụng bị chướng to, thường kéo dài trong 24 – 48 giờ, nguy cơ dẫn đến tử vong ở các bệnh nhi sốt xuất huyết).

Tuy nhiên, cần phải lưu ý rằng, xuất huyết không phải là biểu hiện mà trẻ nào bị sốt xuất huyết cũng gặp phải. Vì vậy, dù có hoặc không có triệu chứng xuất huyết thì bệnh vẫn có thể đã tới giai đoạn nguy hiểm, có thể khiến bé tử vong. Một trong những biến chứng nguy hiểm là trẻ bị sốc, với biểu hiện gồm ba tình trạng suy giảm: giảm tri giác, giảm thân nhiệt và giảm huyết áp.

Ở giai đoạn nguy hiểm này, xét nghiệm máu sẽ cho kết quả lượng tiểu cầu giảm mạnh chỉ còn dưới 100.000/mm3, trường hợp nặng bé có thể bị rối loạn đông máu, vô cùng nguy kịch.

Giai đoạn phục hồi

Khoảng 48 đến 72 giờ sau giai đoạn nguy hiểm là giai đoạn phục hồi, trẻ bắt đầu hết sốt, tình trạng sức khỏe bắt đầu được cải thiện nhiều, trẻ có biểu hiện thèm ăn, huyết áp ổn định hơn và tiểu nhiều hơn. Khi xét nghiệm máu thấy số lượng bạch cầu tăng lên nhanh, số lượng tiểu cầu dần trở về mức bình thường, nhưng thường chậm hơn so với bạch cầu.

☛ Tóm lại, khi thấy trẻ sốt cần đi khám để được chẩn đoán xem trẻ có bị sốt xuất huyết không. Trường hợp nhẹ có thể chăm sóc, điều trị, theo dõi, hạ sốt lau mát trẻ tại nhà. Khi trẻ sốt liên tục trên 2 ngày với các biểu hiện nặng thì phải nhập viện để tránh diễn biến xấu. Đặc biệt, với những trường hợp xuất hiện dấu hiệu cảnh báo nặng như bứt rứt, lăn lộn, chảy máu cam, máu răng, tay chân lạnh, ói ra máu… thì cần nhập viện cấp cứu dù là ngay đêm, không nên đợi đến sáng. Nếu để chậm có thể sốc sâu, bất phục hồi, thậm chí dẫn đến tử vong.

Theo các chuyên gia khoa nhi, bệnh sốt xuất huyết nếu không điều trị kịp thời, đúng cách có thể dẫn đến biến chứng như sốc, suy hô hấp, rối loạn đông máu, tổn thương gan, rối loạn tri giác, có thể gây tử vong… Trong giai đoạn đầu khởi bệnh thường có các triệu chứng dễ nhầm lẫn với sốt phát ban, sốt siêu vi, tay chân miệng… nên phụ huynh cần theo dõi chặt chẽ các biểu hiện bệnh của trẻ để có hướng chăm sóc thích hợp cũng như đưa trẻ đến khám cơ sở y tế kịp thời.

Làm gì khi trẻ bị sốt xuất huyết?

Đưa trẻ đi khám bệnh ngay. Nếu trường hợp nhẹ, có thể chăm sóc tại nhà như sau:

• Cho trẻ nghỉ ngơi, tránh chạy nhảy.
• Cho ăn nhẹ: cháo, súp, sữa…
• Cho uống nhiều nước hơn bình thường, có thể dùng nước chín để nguội, nước Oresol (nước biển khô, cách pha: 1 gói pha vào 1 lít nước, uống 100-150ml nước/kg cân nặng/ngày), nước cam vắt, nước chanh đường…
• Hạ sốt với thuốc Paracetamol, lau nước ấm khi sốt cao.
• Ngoài Paracetamol, không cho bệnh nhân uống các loại thuốc khác, đặc biệt 2 loại là aspirin và Ibuprofen (vì gây thêm xuất huyết dạ dày dữ dội, nguy hiểm đến tính mạng.), không cắt lễ hay cạo gió, không quấn kín hoặc mặc áo nhiều khi trẻ đang sốt, không cữ ăn, không nhịn uống.
• Tuyệt đối không tự ý truyền dịch tại nhà khi bị sốt xuất huyết vì có thể dẫn đến phù nề, suy hô hấp và nguy hiểm đến tính mạng

Theo dõi bệnh và mang ngay đến bệnh viện khi thấy có các dấu hiệu trở nặng bất ngờ:

• Trẻ mệt nhiều hơn, vẻ âu lo bứt rứt, li bì hoặc vật vã
• Tay chân lạnh, đau bụng nhiều hơn
• Ói nhiều, da đổi màu bầm, môi tím lại.

Cách chăm sóc khi trẻ bị sốt xuất huyết

Cha mẹ có thể cho trẻ điều trị theo dõi tại nhà hoặc nhập viện ngay khi cần thiết. Dù là phương pháp điều trị nào thì gia đình đều phải tuân thủ theo đúng chỉ định của bác sĩ, không tự ý thay đổi thuốc hoặc chữa theo người khác mách bảo.

Tuy là chăm sóc tại nhà nhưng cha mẹ vẫn cần theo dõi nhiệt độ của trẻ 24/24 giờ bằng việc sử dụng nhiệt kế đo nhiệt độ cho bé vài giờ một lần và các biểu hiện kèm theo khác nếu có biểu hiện gì bất thường cần cho trẻ đến gặp bác sĩ để được thăm khám ngay lập tức.

Cần cho trẻ nghỉ ngơi tuyệt đối, không nên để trẻ chơi đùa nhiều và tránh mặc nhiều áo quần hay ủ kín trẻ. Các phương pháp chăm sóc cho trẻ bị sốt xuất huyết cụ thể như sau:

1. Hạ sốt đúng cách cho trẻ

Theo dõi nhiệt độ thường xuyên cho trẻ:

• Nếu thân nhiệt của trẻ trên 37 độ và dưới 38,5 độ thì không cần cho trẻ uống thuốc hạ sốt mẹ chỉ cần lau mát cho trẻ bằng khăn nhúng nước ấm (nước có nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ của trẻ vài ba độ) lau vùng bẹn, lưng, trán, cổ, nách để làm thoát nhiệt cho trẻ dễ dàng.
• Khi thấy trẻ sốt cao ≥ 38,5 độ C cần cho trẻ uống thuốc hạ sốt. Mẹ cho trẻ uống thuốc hạ sốt Paracetamol đơn chất với liều 10-15mg/kg cân nặng, uống lặp lại 4-6 giờ một lần nếu trẻ sốt, lau mát bằng nước ấm để tránh biến chứng sốt cao. 1 giờ sau khi dùng thuốc mẹ nên đo lại nhiệt độ cơ thể cho bé. Tuyệt đối không dùng aspirin vì chất này sẽ làm rối loạn đông máu gây chảy máu kéo dài rất nguy hiểm cho người bị sốt xuất huyết, đặc biệt là trẻ em.
• Nếu trẻ bị sốt cao trong một thời gian dài (trên 39 độ) thì cơ thể trẻ sẽ bị mất nước và các chất điện giải kèm theo, dẫn đến rối loạn thần kinh, thậm chí co giật. Vì vậy, mẹ cần cho trẻ uống nhiều nước để bù đắp lượng nước bị mất do sốt, nếu trẻ uống được nước pha từ oresol thì càng tốt. Nếu không có oresol, mẹ có thể thay thế bằng nước cam, chanh tươi để có thêm sinh tố C. Tuy nhiên, khi bị sốt xuất huyết trẻ còn gặp phải những biểu hiện như: triệu chứng nôn mửa, miệng nhạt, lười ăn hoặc không chịu ăn vì thế mẹ nên cho trẻ uống từ từ để tránh gây nôn và đầy bụng.

2. Chế độ dinh dưỡng phù hợp

• Thức ăn: cho trẻ ăn những thứ ăn lỏng, giàu dinh dưỡng, dễ tiêu hóa như cháo, súp, sữa và nên cho nhiều bữa nhỏ.
• Nước uống: cho trẻ uống nhiều nước hơn bình thường. Loại nước được khuyến khích cho trẻ uống là nước điện giải Oresol, nước lọc, nước sôi nguội, nước trái cây, nước cam, nước chanh.
• Vitamin: trẻ cần cung cấp thêm vitamin các nhóm A, B, C để tăng cường hoạt động chuyển hóa cho cơ thể và tăng cường miễn dịch, sức đề kháng cho cơ thể chống lại bệnh tật.
• Nếu trẻ ăn ít hoặc bị nôn thì cần cho trẻ ăn nhiều bữa để cung cấp đủ năng lượng tránh bị suy dinh dưỡng.
• Cần tránh các loại thức ăn có nhiều mỡ.
• Trẻ đang bú mẹ thì nên cho trẻ bú thêm số lần và kéo dài thêm thời gian. Cần dùng thêm sữa để cung cấp chất dinh dưỡng cho trẻ.

Chế độ ăn cho trẻ bị sốt xuất huyết

3. Tái khám theo hẹn của bác sĩ

Tái khám theo đúng lịch hẹn của bác sĩ sẽ giúp theo dõi được tình trạng tiến triển bệnh để xem có cần thay đổi phương thức điều trị cũng như những lưu ý cần bổ sung để chăm sóc bé tốt hơn. Đồng thời, ở những lần tái khám này cha mẹ nên nói với bác sĩ cụ thể những biểu hiện của bé trong thời gian điều trị hoặc những dấu hiệu bất thường nào để bác sĩ khám và chẩn đoán chính xác hơn.

4. Tuyệt đối tránh những tác động không tốt sau đây

• Không nên cạo gió, cắt lễ vì sẽ làm đau và có thể gây chảy máu, nhiễm trùng cho trẻ.
• Không tự ý cho trẻ uống thuốc.
• Không cho trẻ uống những loại nước có màu đen hoặc đỏ như Coca, Pepsi, Xá xị… vì có thể gây nhầm lẫn với tình trạng xuất huyết tiêu hóa ở trẻ.
• Không cho trẻ sốt xuất huyết truyền dịch tại các phòng khám tư hoặc cơ sở y tế không đủ điều kiện vì đã có không ít trường hợp truyền dịch không đúng làm bệnh trở nặng khi chuyển đến bệnh viện thì đã quá trễ không thể cứu sống trẻ. Trong quá trình hồi phục bệnh trẻ chưa thể ăn uống ngon miệng như bình thường cũng làm chậm quá trình hồi phục, bố sung thêm thuốc bổ cho trẻ trong trường hợp này là cần thiết, theo hướng dẫn của nhân viên y tế.
• Không dùng hạ sốt bằng Aspirin, Ibuprofen (vì dễ gây xuất huyết nặng)

Khuyến cáo

Hiện chưa có văcxin phòng ngừa sốt xuất huyết. Để phòng bệnh cần tích cực chủ động diệt muỗi, lăng quăng. Không để các vật dụng chứa nước có thể sinh muỗi trong nhà, loại bỏ những ly, lọ chứa nước lâu ngày. Cần dọn dẹp nhà cửa thoáng đãng, không ẩm thấp, phát quang bụi rậm, không để nước tù đọng quanh nhà. Các chum vại chứa nước cần được cọ rửa, vệ sinh kỹ, đậy kín nắp. Chú ý treo mùng khi ngủ, kể cả ngủ vào ban ngày.